📽️MAYA UYGARLIĞI

GEZİ

📽️MAYA UYGARLIĞI

Karayiplere gemiyle yaptığımız gezimizde Costa Maya limanına yanaşıyoruz.

Yerli bir gurup, gemi yolcularını müzikleri ve danslarıyla karşılıyor. Zorla kolunuzdan çekiştirerek sizi resim çekmeye davet ediyorlar. Karşılığı tabii ki bahşiş. Mecbur değilsiniz ama Orta Amerika ülkelerinde gittiğiniz hemen her yerde, üzerinde TİP yani bahşiş yazan çanaklar taşıyan insanlarla karşılaşıyorsunuz.
Verip vermemek size kalmış.
Liman girişinde alışveriş yapabileceğiniz çok şirin dükkanlar, dükkanların arasında ücret ödemeden yararlanabileceğiniz yüzme havuzu, dinlenme, oyun ve güneşlenme alanları bulunuyor.
Turistleri dükkanlara çekebilmek için , sokak aralarında geleneksel Maya yerlileri giysileriyle dolaşan insanlara rastlıyorsunuz.

COSTA MAYA (MAYA SAHİLİ) anlamına geliyor.

700 bin km kareye ulaşan topraklarıyla Maya uygarlığı, başta Guatemala, Belize, El Salvador ve Honduras olmak üzere Meksika’nın güneyinden Orta Amerika ülkeleri’nin kuzey bölgelerine kadar yayılmış bir uygarlık.

Altın çağlarını MS 250-900 yılları arasında yaşayan Maya uygarlığı 50’yi aşkın şehir devleti aracılığıyla örgütlenmiş. Piramit biçinde inşa ettikleri devasa tapınakların çevresi atölyeler ve pazar yerleri ile çevriliymiş. Nüfusu 5 bin ve 10 bin arasında değişen şehirlerin hepsi birbirine ticaret yollarıyla bağlıymış. Ticaretleri Obsidyen, yeşim, kakao ve tuz gibi değerli mallardan oluşuyormuş.

Güneşin doğuş ve batış hareketleri sembolleştirilerek İnşa edilen Maya şehirlerinin en önemlisi GÖK FIRTINA tarafından kurulmuş olan TİKAL’di.

Soylular, rahipler, askerler ve memurları kapsayacak bir kast sistemini benimsemişlerdi.
Tarımla uğraşan kesim, sadece mallarını satmak ve dinsel törenlere katılmak için şehirleri ziyaret ederdi.

Bilinmeyen nedenlerle gerileme sürecine girilmesiyle şehirler boşaltıldı,2 milyonluk toplam Maya nüfusu 10 bin’e kadar düştü ve halk çevreye dağıldı.

Büyük şehirleri terkedip, yağmur ormanlarının içlerine göçtüler. Yaşadıkları yerlerde de, niçin yapıldığı ve neden piramit formunda inşa edildiği hala esrarını koruyan kireçtaşından yapılar oluşturmaya devam ettiler.

Günümüzde, Güney Amerika çevresinde , Maya kökenli dilleri konuşan, 4 milyonu aşkın insanın ataları olarak ,varlıklarını sürdürmeye devam ettiler.

Maya tapınakları dönemin en heybetli yapılarıydı. Rahipler halka piramidin en tepesinden seslenir, yaygın olan insan kurban etme rütüelini de onlar düzenleyip yönetirdi.
İnanca göre kurban edilenler öteki hayatta en yüksek konuma ulaşırdı.

Pekçok tanrıları vardı. Yağmur ormanlarında yaşayan güçlü hayvan JAGUAR onlardan biriydi. Yazıtlarında ve giysilerinde Jaguar motifini bolca kullandılar.
Dillerini hiyeroglif benzeri bir yazıyla şekillendiriyorlardı 20’den fazla Maya dili bazı bölgelerde hala varlığını sürdürmekte.

İspanyol kaşiflerin yakıp yıkarak büyük zarar verdikleri piramitler’den, yağmur ormanları’nın içine inşa edilenlerden bir kısmı hala ayakta ve çevresinde yaşamlarını sürdürmekte olan Maya yerlileri var.

Zaman kavramı, Takvim yapma, güneşin
hareketleri, astronomi, matematik başta olmak üzere pekçok konuda çok ileriydiler.
Ay ve Venüs gibi gök cisimlerinin yörünge hesaplarında, günümüze yaklaşan değerler bulmuşlardı.

Gözlem kulesi rolü de üstlenen tapınaklar sayesinde, meşhur Maya Takviminin, hata payı düşük hesapları elde edilebiliyordu.

Hiyerogliflere dayanan alfabeleri ise 800’e yakın karakter içermekteydi. Karakterler, soyut nesnelerden ifadelere ve hecelere, dile dair her etmeni temsil edebiliyordu.

Gelelim bu muhteşem uygarlığın sona eriş sebeplerine…

Maya uygarlığını bitiren sebeplerin başında kuraklık geldiği belirtiliyor.
İkinci sebep olarak da, muazzam bir göktaşının, Meksikadaki Maya yerleşim merkezinin büyük bir kısmını kapsayacak şekilde düşüp ,korkunç bir yıkıma sebep olması gösteriliyor.
Bu arada farklı şehir devletleri’nin kendi aralarında ve komşularıyla yaşanan savaşlar da uygarlığı sonlandırma sebepleri arasında sayılabilir.

Öyle ya da böyle, her ne kadar bu uygarlık yıkılmış da olsa Meksika ve Guatemala’nın kırsal kesimlerinde , hala Maya kültürü ve geleneklerinin yaşatılmasına çalışılıyor. Günümüzde Meksika’nın YUCATAN YARIMADASI’NDA 7 milyon Maya’nın yaşadığı varsayılıyor.

MAYALAR’LA İLGİLİ İLGİNÇ SATIRBAŞLARI

*Tıp alanında çok ileri olan Maya’lar yaralara insan saçı ile dikiş atarlarmış.
*Bilimsel araştırmalarda, diş dolgusu yapıldığı hatta protez diş kullanıldığı ortaya çıkmış.
*Yeni doğan çocuklara aya göre isim verirlermiş.
*Hem dini ritüeller için hem de tıbbi amaçlı olarak, bitkilerden elde ettikleri kimyasalları kullanıyorlarmış.
*Eski Maya’ların tanrılara insan kurban etme törenleri, günümüzde tavuklarla devam ettiriliyormuş.
*Sonu kurban edilmeyle biten top oyununda, top yerine genellikle kesik bir baş kullanılıyormuş .
ULAMA adıyla halen oynanan bu oyunda , kesik başın yerini zaman içinde gerçek top almış.
*Maya kültüründe hamamlar da önemli yer tutuyormuş. Her türlü kötülükten yıkanarak kurtulduklarına inanıyorlarmış.
*Ritüellerde kullandıkları pekçok malzeme varmış.
Bunlardan biri de Honduras’da bir adada bulunduğu tahmin edilen ve bir İndiana Jones filmine konu olan Kristal Kafatasıymış.

Özetleyecek olursak, Maya uygarlığı asırlar boyu gizemini korumayı sürdürdü. Geride pekçok yazıt bıraktı. Ancak geçmişe ışık tutacak bu yazıtlar İşgalciler tarafından yok edildi.

Bilim dünyası, uygarlığın çökmesinde, İspanyol işgalciler kadar, ormanların azalması, güneşin etkisinin artması, erozyon ve ardarda gelen kuraklıklar olduğunu öne sürüyor. Halk Bu kuraklıklara çare olur umuduyla bizdeki YAĞMUR DUASI benzeri bir geleneği yüzyıllardır sürdürüyor. Günümüzde değiştirilmiş haliyle uygulansa da bu ritüelin NAHUA,HUASTEL VE OTOMİ halklarında ortaya çıktığı ve Orta Amerika ülkelerinin büyük bir kısmına yayıldığı söyleniyor.

Şiddetli kuraklık, yiyecek ve su kıtlığına çözüm için düzenlenen bu törenin adı DANSA DE LOS VOLADORES veya HOMBRES PAJARO. Yani UÇAN ADAMLAR….. veya KUŞ ADAMLAR…

Veracruz bölgesinin TOTONAK mitine göre 450 yıl önce yöre insanlarına açlık ve susuzluk getiren şiddetli bir kuraklık yaşanmış..
Dini törenler tanrıları yatıştırmak ve yağmurları geri getirmek için yapılırmış…
Şimdilerde turistik amaçlı olarak yapılıyor ve seyredenlerin korkudan yürekli ağızlarına geliyor.
Bu törenlerden birine Costa Maya’da denk geldik.

Ritüel şöyle gerçekleşiyor:

Ortada 3O metre uzunluğunda bir direk var.5 adam bu direğe tırmanıyorlar ve direğin tepesindeki küçük bir ahşap döner platformun üzerine çıkıyorlar.
Hiçbir koruyucu unsur yok. Sadece bellerinden iplerle bağlılar. Adamlardan biri küçük bir davul ve düdükle müzik yapmaya başlıyor.

CAPORAL denen bu kişi ayakta dimdik duruyor ve dünyanın merkezini temsil ettiğine inanılıyor. Bu kişi, Güneş, rüzgar, toprak , su elementlerini ve dört ana yönü temsil eden dansçılara doğru ayrı ayrı dönerek şarkı söylüyor ,davul ve flüt çalarak onlara güç veriyor.Ve sonra dansçılar hiçbir koruma unsuru olmaksızın, sadece bellerinden bağlı oldukları iplerle kendilerini BAŞAŞAĞI olarak zemine doğru bırakıyorlar.. Her dansçı 13 dönüş yapıyor. Dört dansçının toplam 52 dönüş yapması gerekiyor. Bu eski Orta Amerika uygarlıklarında kullanılan takvim döngüsündeki yılları ifade ediyor.

Bu gösteriye Costa Maya liman bölgesindeki dükkanların arasında gezinirken rastladık. Gösteriyi gerçekleştiren adamlara UÇAN ADAMLAR yada KUŞ ADAMLAR denmesinin sebebini izleyince daha iyi anladık. .

Kuş kafasına benzer başlıkları ve üzerlerinde kuş tüylerinden oluşturulmuş, kanat benzeri giysiler var. İşin turistik amaçlı gösteri yanı ağır basıyor Aslında Uçan adamların ritüellerde kullandıkları giysileri, kırmızı pantolon ,beyaz gömlek ve tüylerle süslü başlık’tan oluşuyormuş. Ancak bazı yerlerde yapılan gösterilerde dansçıların bolca kullandıkları kuş tüyleri ve kanatlar, işin turistik amaçlı boyutunu güçlendirmek için.

Öyle ya da böyle Costa Maya ‘ya ardarda yanaşan gemilerin yolcuları ile birlikte bizde bu ilginç ritüeli büyük bir ilgiyle izledik ve Maya kültürünün önemli bir parçasını tanımaktan mutlu olduk.

Başak DOĞRU/Gazeteci-Bizans ve İstanbul Araştırmacısı