Mehmet Cemal BEŞKARDEŞ; BİR BAŞKA ÂLEMDİ BOĞAZİÇİ – 25 GÖRKEMLİ BOĞAZİÇİ TARABYA TARİHİNE BİR BAKIŞ: TARABYA İLE BÜYÜKDERE AÇIKLARINDA1348 – 1349 YILLARINDA ÇATIŞAN BİZANS İLE CENEVİZ DONANMALARI

Bugün okurlarımızla paylaşacağım konu aslında tarihçilerimiz arasında bile az
bilinir…

Boğaziçi Doğu Roma ya da Bizans İmparatorluğu Tarihi’nde izler bırakan Bizans-Ceneviz Deniz Savaşı veya Bizans-Cenova Deniz Savaşı, 1348 – 1349
yıllarında Bizans İmparatorluğu ve Ceneviz Cumhuriyeti Donanmaları arasında İstanbul Boğazı’ndan geçerken Bizans İmparatorluğu tarafından konan haraç üzerine yaşanan bir savaştır…(Yeri gelmişken Uluslararası Montreux Türk Boğazları Antlaşması 1936 sürecini anımsatmak isterim.)

Bizanslılar gıda ve deniz ticareti için Galata’daki Cenevizli tüccarlara olan bağımlılıklarını kırmak ve kendi donanmalarını yeniden inşa etmek istiyorlardı. Fakat inşa ettikleri yeni donanma, Cenevizliler tarafından yok edilmiş ve bir barış antlaşması
imzalanmıştır…
Pekâla bu tarihî olaylar nasıl gelişmişti?..

Arka Plan
Cenevizliler, 1261’de imzalanan Nymphaeum Antlaşması’na göre Konstantinopolis’in bir kenar beldesi olan Galata kolonisini ellerinde tuttular. Bu antlaşma, bu iki güç arasında ticaret ilişkileri oluşturmuş ve Cenevizlilere Galata’da gümrük vergisi toplama gibi çeşitli ayrıcalıklar tanınmasına sebep olmuştur. Bizans İmparatorluğu hala 1341 yılındaki iç savaş yüzünden toparlanamamışken, bu ayrıcalıklar toparlanmayı zorlaştırmıştı. Konstantinopolis, gümrük vergilerinin sadece %13 ünü, yani yaklaşık 30,000 İperpiron alırken; geri kalan para Cenevizliler’e kalmaktaydı.[2]
İmparatorluk, Cenevizlilerin donanmasını alt edecek güçte değildi. Bizans donanması, III. Andronikos döneminde, iç savaş yüzünden tamamen yok edilmişti. Bizans’ın Mora Despotluğu dışındaki tek
varlığı olan Trakya, hala Türk paralı askerlerinin yağmalarından toparlanmaktaydı. Bizans ticareti
mahvolmuş ve İmparatorluk için Boğaz’dan gelen vergiler ve tarifeler dışında birkaç başka finansal rezerv kalmıştı.[3]

Savaş
İstanbul Boğazı üzerinde hakimiyeti almak için VI. İoannis 1348 yılında ticaret ve savaş gemilerinin savaşa hazırlanmasını emretmiştir. İç savaştan sonra bomboş bir hazineyle karşılaşan imparator, güçlü bir
donanma oluşturmak için 50,000 iperprion borç almıştır. Tarifeler ve gümrük vergileri nihayet indirildiğinde, boğazdan gelen ticaret gemileri Galata’yı pas geçti ve gemileri Haliç’ten Konstantinopolis’e yönlendirdi.
Galatalılar imparatorun savaşa hazırlandığını görerek Galata çevresine savunma amaçlı yapılar inşa etmiş,
daha sonra Ceneviz donanması Konstantinopolis’e hücum etmiştir. Çıkan fırtına ve Bizans amirallerinin
tecrübesizliği sonucu Bizans donanması 1349 yılının başında yok edilmiştir. Bunun üzerine Bizans ordusu
Galata’yı abluka altına almıştır. Birkaç hafta sonra Ceneviz’den bir grup yetkili kişi gelmiş ve Ceneviz
Cumhuriyeti ile Bizans İmparatorluğu arasında barış anlaşması yapılmıştır…

Sözleşmeye göre Ceneviz 100.000 iperpirontazminat ödemiş, Galata dışında ele geçirdikleri toprakları geri
vermiş, ayrıca bir daha Konstantinopolis’e saldırmayacakları sözünü vermişlerdir. Bunun karşılığında Bizans hiçbir kayba uğramamış, fakat gümrük anlaşması geçerliliğini sürdürmüştür.[1]

Sonrası:
Bizanslıların Cenevizlileri Galata’dan kovmadaki başarısızlığı, deniz güçlerini asla geri kazanamayacakları ve bundan böyle deniz yardımı için Ceneviz Cumhuriyeti’ne veya Venedik Cumhuriyeti’ne bağımlı olacakları anlamına geliyordu.

1350’den itibaren Bizanslılar, Cenevizliler ile savaş halinde olan Venedik Cumhuriyeti ile ittifak kurdu. Ancak Galata’nın Konstantinopolis’e rakip olması üzerine, Bizanslılar, Mayıs 1352’de bu
anlaşmazlığı bir uzlaşma barışıyla çözmek zorunda kaldılar…

Bu konuda ünlü Bizantinologumuz Prof. Dr. Semavî Eyice Üstâdımla ve en ünlü Osmanlı İdare Hukuku
Hocamız Prof. Dr. Halil İnalcık ile nice uzun sohbetlerimiz olmuştu…

Kaynakça

1. 1.^ a b Nicol, Donald M. (1996). The Reluctant Emperor: A Biography of John
   Cantacuzene, Byzantine Emperor and Monk, c. 1295–1383. Cambridge, England:
   Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52201-4. 24 Ocak 2020 tarihinde
   kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2021.
2. 2.^ Duval, Ben (2019), Midway Through the Plunge: John Cantacuzenus and the Fall of
   Byzantium, Byzantine Emporia, LLC
3. 3.^ Ostrogorsky. s. 526.

OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 2006.
GREGORY, Timothy E., Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, İstanbul, 2021.
ÇAVUŞDERE, Serdar, “Selçuklular Döneminde Akdeniz Ticareti, Türkler ve İtalyanlar”, Tarih Okulu, Sayı 4,
2009.
TEZCAN, Mehmet, “Türk-Moğol Hâkimiyeti Döneminde Karadeniz’de Ticaret”, Tarih İncelemeleri
Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 1, 151-194.
TANRIVERDİ, Ünal, “1261 Sonrası Bizans-Ceneviz İlişkileri ve Cenevizlilerin Galata’ya Yerleşme
Süreci”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Cilt II, Sayı 2, 214-226.
MİLLER, William, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119,
418-432.
SEVER, İlker, “XIV. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Komnenos Devleti – Ceneviz İlişkileri ve Ceneviz’in
Giresun Baskını (1348)”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, Haz.
Gazanfer İltar, Ankara, 2009, 108-116.
MADDEN, Thomas F., Venice; a New History, New York, 2012, s. 171-174; Donald M. Nicol, Bizans ve
Venedik; Diplomatik ve Kültürel İlişkiler Üzerine, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, 2000.
GALLOTTA, Aldo, “Ceneviz”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt VII, 363-365.
FLEET, Kate, “The Treaty of 1387 Between Murad and the Genoese”, Bulletin of the School of Oriental and
African Studies, Vol. LVI, No. 1, 13-33
RUNCİMAN, Steven, Konstantinopolis Düştü; 29 Mayıs 1453, Çev. Derin Türkömer, İstanbul, 2018.
KİRK, Thomas Allison, Genoa and the Sea: Policy and Power in an Early Modern Maritime
Republic, Maryland, 2013.
KHVALKOV, Evgeny, The Colonies of Genoa in the Black Sea Region, New York, 2018.
MİLLER, William, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119, s.
427-429.
PARLAZ, Selim, “XV. Yüzyıl Balkan Topraklarında Osmanlı ve Ceneviz Ticaretinde Ceneviz Tüccarları ve
Ticari Mallar”, Balkan Tarihi, Cilt II, Ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Ankara, 2016, 285-296.
PEDANİ, Maria Pia, “Venedik”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt XLIII, Ankara, 2016, 44-47.
[1] Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 2006, s. 330-332; Timothy E.
Gregory, Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, İstanbul, 2021, s. 290-291.
[2] Serdar Çavuşdere, “Selçuklular Döneminde Akdeniz Ticareti, Türkler ve İtalyanlar”, Tarih Okulu, Sayı 4,
2009, s. 55.
[3] Timothy E. Gregory, a.g.e., s. 340.
[4] Mehmet Tezcan, “Türk-Moğol Hâkimiyeti Döneminde Karadeniz’de Ticaret”, Tarih İncelemeleri
Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 1, s. 158.
[5] Ünal Tanrıverdi, “1261 Sonrası Bizans-Ceneviz İlişkileri ve Cenevizlilerin Galata’ya Yerleşme
Süreci”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Cilt II, Sayı 2, s. 219-220.
[6] A.g.m., s. 220; Timothy E. Gregory, a.g.e., s. 351; Sakız Adası’nda Ceneviz hakimiyeti için bkz. William
Miller, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119, 418-432.
[7] İlker Sever, “XIV. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Komnenos Devleti – Ceneviz İlişkileri ve Ceneviz’in
Giresun Baskını (1348)”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, Haz.
Gazanfer İltar, Ankara, 2009, s. 111-112
[8] Thomas F. Madden, Venice; a New History, New York, 2012, s. 171-174; Donald M. Nicol, Bizans ve
Venedik; Diplomatik ve Kültürel İlişkiler Üzerine, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, 2000, s. 260-267.
[9] Aldo Gallotta, “Ceneviz”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt VII, s. 363-365; I. Murad’ın Cenevizlilerle yaptığı
antlaşma için bkz. Kate Fleet, “The Treaty of 1387 Between Murad and the Genoese”, Bulletin of the School
of Oriental and African Studies, Vol. LVI, No. 1, 13-33
[10] Steven Runciman, Konstantinopolis Düştü; 29 Mayıs 1453, Çev. Derin Türkömer, İstanbul, 2018, s. 9;
Thomas Allison Kirk, Genoa and the Sea: Policy and Power in an Early Modern Maritime
Republic, Maryland, 2013, s. 12.
[11] Evgeny Khvalkov, The Colonies of Genoa in the Black Sea Region, New York, 2018, s. 404.
[12] Thomas F. Madden, a.g.e.,s. 211.
[13] . William Miller, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119,
s. 427-429.
[14] Selim Parlaz, “XV. Yüzyıl Balkan Topraklarında Osmanlı ve Ceneviz Ticaretinde Ceneviz Tüccarları ve
Ticari Mallar”, Balkan Tarihi, Cilt II, Ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Ankara, 2016, s. 287.
[15] Maria Pia Pedani, “Venedik”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt XLIII, Ankara, 2016, s. 45.
Derleyen: Mehmet Cemal Beşkardeş,
Tarabya – Sarıyer, 5 Nisan 2025
KAYNAKÇA
OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 2006.
GREGORY, Timothy E., Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, İstanbul, 2021.
ÇAVUŞDERE, Serdar, “Selçuklular Döneminde Akdeniz Ticareti, Türkler ve İtalyanlar”, Tarih Okulu, Sayı 4,
2009.
TEZCAN, Mehmet, “Türk-Moğol Hâkimiyeti Döneminde Karadeniz’de Ticaret”, Tarih İncelemeleri
Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 1, 151-194.
TANRIVERDİ, Ünal, “1261 Sonrası Bizans-Ceneviz İlişkileri ve Cenevizlilerin Galata’ya Yerleşme
Süreci”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Cilt II, Sayı 2, 214-226.
MİLLER, William, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119,
418-432.
SEVER, İlker, “XIV. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Komnenos Devleti – Ceneviz İlişkileri ve Ceneviz’in
Giresun Baskını (1348)”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, Haz.
Gazanfer İltar, Ankara, 2009, 108-116.
MADDEN, Thomas F., Venice; a New History, New York, 2012, s. 171-174; Donald M. Nicol, Bizans ve
Venedik; Diplomatik ve Kültürel İlişkiler Üzerine, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, 2000.
GALLOTTA, Aldo, “Ceneviz”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt VII, 363-365.
FLEET, Kate, “The Treaty of 1387 Between Murad and the Genoese”, Bulletin of the School of Oriental and
African Studies, Vol. LVI, No. 1, 13-33
RUNCİMAN, Steven, Konstantinopolis Düştü; 29 Mayıs 1453, Çev. Derin Türkömer, İstanbul, 2018.
KİRK, Thomas Allison, Genoa and the Sea: Policy and Power in an Early Modern Maritime
Republic, Maryland, 2013.
KHVALKOV, Evgeny, The Colonies of Genoa in the Black Sea Region, New York, 2018.
MİLLER, William, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119, s.
427-429.
PARLAZ, Selim, “XV. Yüzyıl Balkan Topraklarında Osmanlı ve Ceneviz Ticaretinde Ceneviz Tüccarları ve
Ticari Mallar”, Balkan Tarihi, Cilt II, Ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Ankara, 2016, 285-296.
PEDANİ, Maria Pia, “Venedik”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt XLIII, Ankara, 2016, 44-47.
[1] Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, 2006, s. 330-332; Timothy E.
Gregory, Bizans Tarihi, Çev. Esra Ermert, İstanbul, 2021, s. 290-291.
[2] Serdar Çavuşdere, “Selçuklular Döneminde Akdeniz Ticareti, Türkler ve İtalyanlar”, Tarih Okulu, Sayı 4,
2009, s. 55.
[3] Timothy E. Gregory, a.g.e., s. 340.
[4] Mehmet Tezcan, “Türk-Moğol Hâkimiyeti Döneminde Karadeniz’de Ticaret”, Tarih İncelemeleri
Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 1, s. 158.
[5] Ünal Tanrıverdi, “1261 Sonrası Bizans-Ceneviz İlişkileri ve Cenevizlilerin Galata’ya Yerleşme
Süreci”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Cilt II, Sayı 2, s. 219-220.
[6] A.g.m., s. 220; Timothy E. Gregory, a.g.e., s. 351; Sakız Adası’nda Ceneviz hakimiyeti için bkz. William
Miller, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119, 418-432.
[7] İlker Sever, “XIV. Yüzyılın Ortalarında Trabzon Komnenos Devleti – Ceneviz İlişkileri ve Ceneviz’in
Giresun Baskını (1348)”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, Haz.
Gazanfer İltar, Ankara, 2009, s. 111-112
[8] Thomas F. Madden, Venice; a New History, New York, 2012, s. 171-174; Donald M. Nicol, Bizans ve
Venedik; Diplomatik ve Kültürel İlişkiler Üzerine, Çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul, 2000, s. 260-267.
[9] Aldo Gallotta, “Ceneviz”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt VII, s. 363-365; I. Murad’ın Cenevizlilerle yaptığı
antlaşma için bkz. Kate Fleet, “The Treaty of 1387 Between Murad and the Genoese”, Bulletin of the School
of Oriental and African Studies, Vol. LVI, No. 1, 13-33
[10] Steven Runciman, Konstantinopolis Düştü; 29 Mayıs 1453, Çev. Derin Türkömer, İstanbul, 2018, s. 9;
Thomas Allison Kirk, Genoa and the Sea: Policy and Power in an Early Modern Maritime
Republic, Maryland, 2013, s. 12.
[11] Evgeny Khvalkov, The Colonies of Genoa in the Black Sea Region, New York, 2018, s. 404.
[12] Thomas F. Madden, a.g.e.,s. 211.
[13] . William Miller, “The Genoese in Chios 1346-1566”, The English Historical Review, Vol. XXX, No. 119,
s. 427-429.
[14] Selim Parlaz, “XV. Yüzyıl Balkan Topraklarında Osmanlı ve Ceneviz Ticaretinde Ceneviz Tüccarları ve
Ticari Mallar”, Balkan Tarihi, Cilt II, Ed. Zafer Gölen, Abidin Temizer, Ankara, 2016, s. 287.
[15] Maria Pia Pedani, “Venedik”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt XLIII, Ankara, 2016, s. 45.

Derleyen: Mehmet Cemal Beşkardeş,
Tarabya – Sarıyer, 5 Nisan 2025