Asıl adı ‘‘Baltalimanı Sahilsarayı’’ olan ve uğursuzluğuyla bilinen yalı geçmişte Osmanlı Hanedanı’nın dört damadının başını yemiş, damatlardan biri boğulmuş, biri zindanda can vermiş, bir diğeri tifoya yenik düşmüş, yalının son damadı olan Damad Ferid Paşa ise Türk Tarihi’ne kara bir leke olarak geçmişti…
Baltalimanı’ndaki bina tarihe uğursuzluğuyla, sahiplerinin başına bir işler gelmesiyle ve içinde yaşamış olan dört damadın akıbetinin hep felâketle neticelenmesiyle geçmişti…
‘İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesisleri’ olarak kullanılan bina, aslında hemen yan tarafında bulunan Baltalimanı Metin Sabancı Kemik Hastalıkları Hastahanesi ile bir bütün teşkil ederdi ve külliyenin eski adı ‘Baltalimanı Sahilsarayı’ idi. Şimdi sosyal tesis olan bina eski sarayın Selâmlık, Kemik Hastahanesi de Harem Dairesi’ydi…
Saray, 1840’lı senelerde Tanzimat döneminin meşhur devlet adamı Mustafa Reşid Paşa (1800 – 1858) tarafından o devrin en önemli mimarlarından sayılan Sarkis Balyan’a inşa ettirildi. Reşid Paşa, 1854 Ağustos’unda oğlu Ali Galip Paşa’yı zamanın hükümdarı Abdülmecid’in kızı Fatma Sultan ile evlendirdi ve hazine sarayı Reşid Paşa’dan satın alıp yeni evli çifte tahsis etti…
Ardarda yaşanacak olan felâketler, bu tahsisle başladı…
Yeni evli çiftin Cemile adını koydukları bir kızları oldu ama çocuk daha birkaç günlükken sarayda ölüverdi. Asıl felâket ise birkaç sene sonra yaşandı ve Fatma Sultan’ın kocası Ali Galip Paşa, 1858 Eylül’ünde bir gece bir davetten yalısına kayıkla döndüğü sırada denize düşüp boğuldu. Paşa ile sadık uşağının birbirine sarılmış cesetleri günler sonra Boğaz’ın uzak bir köşesinde bulunacaktı…
Dul kalan Fatma Sultan altı ay sonra bir başka paşayla, Mehmed Nuri Paşa ile evlendi ama Baltalimanı bu damada da yaramadı ve 1881’de zamanın hükümdarı İkinci Abdülhamit, amcası Sultan Abdülâziz’in tahttan indirilip öldürülmesi hadisesine karıştığı için Nuri Paşa’yı tutuklattı. Yıldız Sarayı’nda kurulan mahkeme Paşa’yı idama mahkûm etti, padişah cezayı müebbet hapse çevirdi, Paşa diğer mahkûmlarla beraber Arabistan’a sürgün edilip Taif Kalesi’ne kapatıldı ve Fatma Sultan, ağabeyi olan Sultan Abdülhamid’in emriyle Paşa’yı boşadı. Nuri Paşa, dokuz sene boyunca Taif zindanında kalacak ve 1890 Temmuz’unda burada ölecekti…
Baltalimanı’na damat giden ikinci paşanın akıbeti de felâket olmuştu.
Fatma Sultan ise daha önce, 1884 Ağustos’unda ölmüş ve Baltalimanı’ndaki saray hazineye kalmıştı. Bina, bu defa bir başka hanedan mensubuna, Abdülmecid’in bir diğer kızı olan Mediha Sultan’a tahsis edildi…
Mediha Sultan bekârdı ve 1879’da imparatorluğun Paris Sefareti kâtibi Sami Paşazade Necip Bey ile evlendirildi. Necip Bey hemen ‘Paşa’ yapıldı, yeni evli çift Baltalimanı’ndaki sarayda yaşamaya başladılar ve Abdurrahman Sami adında bir oğulları oldu…
Ama yalının şeameti bir türlü bitmek bilmiyordu. Damat Necip Paşa tifoya yakalandı ve 1885’te öldü…
Baltalimanı’nın dul bıraktığı sultanlar yeniden evlenmeden edemiyorlardı ve Mediha Sultan da ikinci evliliğini 1886 Nisan’ında Mehmed Ferid adında genç bir diplomatla yaptı. Saray, bu yeni damadı da hemen ‘Paşa’ yapacak ve Mehmed Ferid, tarihlere ‘Damat Ferid Paşa’ ismiyle ama hiç de hoş olmayacak bir şekilde geçecekti…
Damat Ferid Paşa’nın tarihteki rolünü burada anlatmam gereksiz, zira hepimiz biliyoruz ama yalının Ferid Paşa sonrasındaki akıbetinden kısaca bahsedeyim:
Paşa, İstanbul’un 1922’de işgalden kurtulmasından birkaç gün önce, karısını ve karısının ailesini yanına alıp sarayın rıhtımına yanaşan bir tekneyle, sessiz sadasız Avrupa’ya gitti, sürgünde sadece bir yıl yaşadı ve Nice’te 1923’te kanserden öldü. İkinci defa dul kalan karısı Mediha Sultan elindeki tek-tük mücevheri satışa çıkartarak yaşamaya çalıştı ve onun hayatı da 1928’de Fransa’nın İtalya ile sınır kasabası olan Menton’da noktalandı.
Baltalimanı’nda boş kalan saraya ise devlet el koydu ve içindeki eşyalarla Damad Ferid Paşa’nın zengin kütüphanesi 1925’te mezatla satıldı. Bina önce Balıkçılık Enstitüsü yapıldı, daha sonra harem kısmı Kemik Hastalıkları Hastahanesi, Selâmlığı ise İstanbul Üniversitesi’nin sosyal tesisi oldu…
Dört damadın başını yiyen Baltalimanı’nın öyküsü, işte böyle…
BALTALİMANI’NIN SON SAHİBİ ANLATIYOR
Baltalimanı Sarayı’nın son sahibesi Mediha Sultan’ın tek çocuğu olan Sultanzade Abdurrahman Sami Bey’in oğlu Fethi Sami Baltalimanlı, 2003 yılında 94 yaşındayken Londra’da yaşıyordu…
Fethi Sami Bey, İngiliz okullarında spor hocalığından emekli. Sürgün hayatının neredeyse 70 yılını ‘vatansız’ geçirmiş ve ancak 1990’larda yeniden Türk vatandaşlığına alınmıştı. Hayatında ilk defa, 83 yaşındayken bir soyadına sahip olabildiğini ve çocukluğunu geçirdiği sarayın ilhamıyla ‘Baltalimanlı’ soyadını aldığını söylüyordu. Baltalimanı’nın son sakininin, babaannesinin mülkü olan sarayı geri alabilmek için birkaç sene önce İstanbul’da açtığı dava da devam ediyordu.
Yine 2003 yılında, Fethi Sami Baltalimanlı, hâtıralarının video kameraya kaydedilmesine izin vermiş ve babaannesinin sarayındaki günlerinden ve üvey dedesi Damad Ferid Paşa’dan uzun uzun bahsetmişti. O sırada tarihçi Murat Bardakçı’nın yaptığı bu söyleşinin bazı bölümlerini aşağıda paylaşıyorum:
“…Ferid Paşa denince, manikürlü uzun tırnaklarını ve hepimizi açlığa mahkûm edişini hatırlarım. Babaannemle (Mediha Sultan ile) babamın bütün servetini yedi, bitirdi. Öldüğü zaman, evrakı arasından Fransız madmazellere yazdığı çeklerin koçanları çıktı. Bankada sadece birkaç yüz sterlini vardı. 11 kişilik aile, bu kadarcık parayla Avrupa’nın ortasında kalakaldık. Kadın-erkek parklarda yattık, valizlerimizin üzerinde uyuduk. Yemek zamanları zeytinyağına ekmek banıp yer, dua edip kalkardık.
…Baltalimanı Sarayı’nda bir sabah, Ferid Paşa’nın çalışma odasının önünde, ağabeyimle misket oynuyorduk. İçeride telefon çaldı, Paşa birkaç dakika konuştuktan sonra kapıyı açıp telaşla babaannemin odasına koşmaya başladı. ‘Sultan Efendi, Sultan Efendi, Yunanlılar İzmir’i işgal etmişler!’ diye bağırmaya başladı, sonra salonun ortasında düştü, bayıldı. Taa Arnavutköy’den buzlar getirtip ayılttık.
…Ferid Paşa için hain diyemem, sadece akılsızdı. Hülya içerisinde bir adamdı. Ne dünyadan haberi vardı, ne politikadan. İngiliz kralıyla seneler öncesinde kalan ahbaplığının Türkiye’yi kurtaracağını zannediyordu.
…İşgal seneleriydi. Bir gece babam hepimizi salona topladı ve ‘Anneniz sizlere emanet’ dedi. ‘Biz, yarın sabah dayımla (Sultan Vahideddin ile) Söğüt yatına binip Anadolu’ya geçiyoruz. Hepinizin silahı var, saraya girmeye kalkan Rum’u hemen vurun’. Valizlerini yaparken, geceyarısına doğru, İngiliz Elçiliği’nin tercümanı geldi. ‘Padişahla beraber, istediğiniz yere gitmekte serbetsiniz. Ama Istanbul’u terkettiğiniz anda biz de askerlerimizi çeker, şehri Yunan askerlerine bırakırız’ demiş. Babam, tercümanla beraber hemen saraya, padişahın yanına gitti ve Anadolu’ya geçme planını mecburen iptal ettiler. İngilizler’in bu işten nasıl haberdar olduklarını 75 senedir merak ederim..”
Ek: İlgili Eski Bir Haber
Sultan Abdülmecit’in torunu toprağa verildi
Türk bayrağına sarılı tabut ile gömülen Fethi Baltalimanlı’nın cenaze törenine az sayıda kişi katıldı.
26.12.2006 – HaberTürk
Türk bayrağına sarılı tabut içinde cenaze namazı kıldırılan Sami Baltalimanlı, iki araçlık bir konvoy halinde mezarlığa götürüldü. Brookwood Mezarlığı’nda kardeşi, eşi, kızı, torunu ve az sayıda seveni tarafından toprağa verilen Fethi Sami Baltalimanlı, Osmanlı ailesinden daha önce İngiltere’de vefat eden eski beyzadelerin yanına defnedildi.
Geçtiğimiz hafta Londra yakınlarında tedavi görmekte olduğu Oxford John Radcliffe Hastanesi’nde 97 yaşında hayatını kaybeden Beyzade Fethi Sami Baltalimanlı, Brookwood Müslüman Mezarlığı’nda toprağa verildi. Fethi Sami’nin cenaze namazı, Kuzey Londra’da bulunan Süleymaniye Camii’nde kılındı. Cenaze namazına Fethi Sami Baltalimanlı’nın fransız eşi Marie Andreesue, kızı Leyla Madiha ile İngiliz eşi ve Orhan adlı küçük torununun yanısıra az sayıda kişinin katılımı dikkat çekti.
Cihan Haber Ajansı’na konuşan Fethi Sami Baltalimanlı’nın kızı Leyla Madiha, babasının, tanıdığı en dürüst insan olduğunu söyledi. Leyla Madiha, şöyle konuştu: “Babamın gidişiyle çok yıprandık. Her ne kadar bedenen burda olsa da kalbi her zaman Türkiye’deydi. Şimdi Brookwood Mezarlığı’nda kardeşi ve ablasının yanına defnedilecek. Ama onun kalbi her zaman Türkiye’de olacak.”
Dört yıl önce Türk Pasaportu alabilmişti
Sultan Abdülmecit’in kızı Mediha Sultan’ın torunu olan Fethi Sami Baltalimanlı’nın, yıllarca Türk pasaportu almak için uğraştığı ortaya çıktı. Fethi Sami Baltalimanlı’yı defneden imam, “Kendisiyle yakın irtibat halindeydik. Çok dürüst bir insandı. Yıllarca Türk pasaportunu almak için uğraştı. 4 yıl önce de pasaportuna kavuşunca yaptığı ilk iş bu pasaportla canından çok sevdiği Türk topraklarını ziyaret etmek oldu,” diye konuştu.
1 Şubat 1909 yılında İstanbul’da, şu anda Kemik Hastanesi olarak kullanılan Baltalimanı Sarayı’nda doğan Fethi Sami Baltalimanlı, 97 yaşında vefat etti. Sultan Abdulmecit’in kızı Mediha Sultan’ın Samipaşazade Ahmez Necip Paşa’dan olan oğlu Abdurrahman Sami’nin hayattaki son iki çocuğundan biri olan Baltalimanlı, saltanatın yıkılmasından sonra 1922 yılında ailesi ile birlikte Fransa’nın Menton şehrine gönderildi. Oradan da 1940 yılında İngiltere’ye giden Baltalimanlı, burada yaşamaya başladı. Fethi Sami, hanedan üyelerinin Türkiye’ye girişlerinin serbest bırakıldığı 1974 yılından sonraki yıllarda 66 yaşında iken Türkiye’yi ziyaret edebilmişti. O günden itibaren her yıl yılda bir kaç kez Türkiye’yi ziyaret eden Baltalimanlı, Türk pasaportuna da 4 yıl önce kavuşabilmişti.
Derleyen: Mehmet Cemal Beşkardeş