📽️ Dünyanın ucundaki gizemli kıta: Antarktika’nın altında ne var?
34 milyon yıl önce buzların altına gömülmüş kayıp topraklar…
Antarktika’nın buz tabakası küresel ısınma nedeniyle her geçen yıl biraz daha eriyor. Önümüzdeki birkaç on yıl içinde kıtanın bazı kesimlerde buzun tamamen erimesi ihtimali yüksek. İşte bilim insanlarını ‘Buzun altında ne var?’ sorusuna cevap aramaya iten nedenlerden biri de bu.
Bundan yaklaşık 34 milyon yıl önce gezegenimiz çok büyük bir iklim değişimi yaşadı ve sonrasında koskoca bir kıta buzların altına gömüldü. Ancak bu değişimin tam olarak nasıl ve daha önemlisi nerede başladığı bilinmiyordu.
Ayrıca neden Batı Antarktika, Doğu Antarktika’dan daha hızlı eriyor? Bu da kafaları kurcalayan bir başka soruydu. Alfred Wegener Enstitüsü ve Helmholtz Kutup ve Deniz Araştırmaları Merkezi’nden bilim insanları bu konuyu mercek altına almaya karar verdi.
Geçtiğimiz günlerde Science dergisinde yayınlanan araştırmaya göre bu durumun temelinde buz tabakasının farklı dönemde oluşması yatıyor olabilir. Çünkü (şaşırtıcı bir şekilde) Antarktika karlar ülkesine dönüşmeye başladığı ilk evrede Batı Antarktika’da buz varlığına dair hiçbir işaret bulunamadı.
Batı Antarktika’daki Pine Adası ve Thwaites buzulları açıklarındaki deniz tabanı o kadar sert ki, geleneksel sondaj yöntemleriyle derin tortulara ulaşmak daha önce imkânsızdı. MARUM-MeBo70 deniz tabanı sondaj cihazının, dönen ve kesici bir başlığa sahip olması deniz tabanını yaklaşık 10 metre delmeyi ve örnekleri almayı mümkün hâle getirdi.
Lemaire Cahannel, Antarktika
Bulgular kıtada kalıcı buzlanmanın yaklaşık 34 milyon yıl önce başladığını doğruluyor ama daha önce varsayıldığı gibi kıtanın tamamını kapsamadığını, doğu kesimleriyle sınırlı kaldığını gösteriyor.
Araştırmacılara göre, kalıcı buz oluşumu için gereken iklim koşulları yalnızca Doğu Antarktika’da, özellikle de Kuzey Victoria kıyı bölgelerinde hüküm sürüyordu. Nemli hava kütleleri yükselerek Transantarktik Dağları’na ulaştı, yoğun kar yağışları kalın buz tabakalarının oluşması için ideal koşulları yarattı. Buz örtüsü buradan iç kesimlere doğru yayıldı ve Doğu Antarktika’nın üstünü hızla kaplandı. Ancak Batı Antarktika’ya ulaşması ‘biraz’ zaman aldı.
Bilim insanlarına göre buz örtüsünün Batı Antarktika’ya doğru ilerlemesi için en az 7 milyon yıl geçmesi gerekti. Bu dönemde kıtanın batısı hâlâ büyük ölçüde ormanlarla kaplıydı ve buz oluşmasını engelleyen serin-ılıman bir iklime sahipti.
Araştırma ekibine liderlik eden ve AWI’de jeolog olan Dr. Johann Klages, “Hafif bir ısınma bile Batı Antarktika’daki buzun erimesi için yeterli ve şu anda tam da bu noktadayız” diyor. Bu da ister istemez akıllara o malum soruyu getiriyor.
Acaba Antarktika buz olmadan nasıl görünüyor?
Antarktika, ortalama kalınlığı 2,2 kilometre olan bir buz tabakasıyla örtülü. Bu buzun altında milyonlarca yıldır gömülü olan sarp dağlar, volkanlar ve büyük kanyonlar içeren bir kara parçası yer alıyor. Kıtanın yüzde 97’sinden fazlası milyonlarca yıldır buzla kaplı. Buzun en kalın olduğu nokta yaklaşık 4,9 kilometreyi buluyor.
Onlarca yıllık uydu verileri ve radar araştırmaları sayesinde bu kayıp coğrafyayı inanılmaz bir netlikle görmek mümkün. Gezegenimizin en güneyindeki kara parçasının ayrıntılı haritalarından biri 2019 yılında BedMachine Antarktika projesi kapsamında oluşturuldu.
BedMachine Antarktika NASA, Kaliforniya Üniversitesi, Çin Ulusal Doğa Bilimleri Vakfı, Britanya Antarktika Araştırma Merkezi dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından 19 araştırma enstitüsünün katıldığı büyük bir projeydi.
Harita gerçekten hayranlık uyandırıyor ve tıpkı buzla kaplı bu kıtanın içine X-ray gözlüklerle bakmak gibi. Tabii ki aynı zamanda bilimsel bir öneme de sahip. Araştırmacılar haritadaki verileri kullanarak, kıtanın topografyasından buz tabakalarının geleceğine kadar Antarktika’nın coğrafi gizemleri hakkında çeşitli bilgiler ediniyor.
Haritanın en büyük sürprizlerinden biri Denman Buzulu’nun altındaki kanyonun boyutu. Deniz seviyesinin 3 bin 500 metre altındaki Denman çukuru Dünya üzerindeki en derin nokta.
Ancak buz, bu ekstrem coğrafyanın sadece bir parçası. Antarktika’nın daha az bilinen bir özelliği ise volkanik yapısı. Bu donmuş kıta paradoksal bir şekilde volkanik faaliyetlerin yoğun olduğu bir yer. 2017 yılında yapılan bir çalışmada sadece Batı Antarktika’da 138 yanardağ tespit edildi. Bunların çoğu faal değil ancak sekiz veya dokuzunun aktif olduğu biliniyor.
Erebus Dağı 3 bin 794 metre yüksekliğiyle Antarktika’daki en yüksek aktif yanardağ. İşin ilginç tarafı, bilim insanların 1991 yılında volkanın püskürttüğü gazın minik metal altın kristalleriyle dolu olduğunu keşfetti. Yanardağın bir gün boyunca yaklaşık 80 gram altın püskürttüğü tahmin ediliyor.
Antarktika’yı dünyanın ucundaki soğuk ve sıkıcı bir buz yığını olarak düşünebilirsiniz. Fakat daha yakından baktığınızda sırlarla ve ilginç hikâyelerle dolu bir buzlar diyarı olduğunu göreceksiniz.
Mashable, Su Yazıcı, phys.org, IFL Science, New Scientist