Bilim dergisi Science, 2023’ün çığır açan buluşlarını açıkladı
Bilim dergisi Science, 2023’ün çığır açan buluşu olarak kilo verdiren ilaçları seçti. Listenin ikinci sırasında ise küresel ısınmanın etkilerinin şimdiden başladığını gösteren bilimsel gelişme yer alıyor.
Yapay zeka, sağlık, astronomi, arkeoloji gibi farklı alanlarda, 2023’de gerçekleşen bilimsel gelişmeler aşağıdaki gibi sıralanıyor:
1. Yılın çığır açan buluşu: Zayıflama ilaçları
Science dergisi, obeziteye yönelik ilaç tedavilerinin geçmişindeki hayal kırıklığına vurgu yaparak obeziteyi hem bir ‘kamu sağlığı krizi’ hem de ‘kişisel mücadele’ olarak tanımlıyor. Ancak şimdi, obezite ve bu durumla ilişkili kronik hastalıklara karşı umut verici yeni tedaviler ortaya çıkmış durumda.
Yeni ilaçlar, bağırsak hormonu olan glukagon benzeri peptid-1’i (GLP-1) taklit ediyor. Bu ilaçlar, başlangıçta diyabet tedavisi için geliştirilmiş olmalarına rağmen, hafif yan etkilerle birlikte önemli kilo kaybına neden oldukları ifade ediliyor.
2. Dünya’nın ‘karbon pompası’ yavaşlıyor
Eğer dünya okyanuslarının bir kalbi olduğu söylenebilseydi, bu kalp Güney Okyanusu‘nda bulunurdu. Antarktika kıyılarındaki birkaç uzak bölgede, tuzlu yüzey suları okyanusun dibine iner. Aşağı inen su atmosferden ısı, oksijen ve karbondioksiti çeker ve bunları suyun yavaşça kuzeye yayıldığı derinliklere gönderir. Bu, küresel dolaşımın temel bileşenlerinden biridir; tüm dünya okyanuslarını birbirine bağlayan bu devasa akış, yılda insanlığın karbon emisyonlarının üçte birini yakalayarak depolar. Birçok araştırmacı, bu karbon pompasının güçlendiğinde veya zayıfladığında iklim değişikliğini artırabileceğini düşünüyor.
3. Doğal hidrojen avı hızlanıyor
Üçüncü sırayı doğal hidrojen çalışmaları aldı. Hidrojenin, fosil yakıtlardan yeşil yakıtlara geçişte önemli bir pay sahibi olması bekleniyor. Petrolün aksine bu gaz iklim için bir toksin değil, bir tonik olabilir.
4. Yapay zeka hava durumu tahmincisi
Diğer önemli gelişme, yapay zekanın hava durumu tahmininde şimdiye kadar görülen en üst düzey performansı sergilemesi.
Yakın zamanda yayımlanan bir araştırmada, Google DeepMind tarafından geliştirilen GraphCast adlı yeni yapay zeka modelinin, dünyanın en iyi hava tahmin sistemlerinden biri olan Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmini sistemini geride bıraktığı belirlendi. Kısa vadede geleneksel yöntemlerin hala devam edeceği, ancak uzun vadede yapay zekanın bu yöntemleri değiştirebileceğini belirtiliyor.
5. Sıtmaya karşı yeni umut
Afrika‘da sıtmanın önlenmesine yönelik son yıllardaki ilerlemeler, bu yıl daha kapsamlı uygulamalara yönelik umutları artırdı. Dünya Sağlık Örgütü‘nün (WHO) R21/Matrix-M adlı aşıyı genel kullanım için onaylaması, bu yılın en önemli bilimsel gelişmeleri arasında yer aldı.
Oxford Üniversitesi tarafından geliştirilen aşı, ana aşı üreticilerinden Hindistan Serum Enstitütüsü‘ne lisanslandı. Şirket, dozaj maliyetinin 2 ila 4 dolar arasında olacağını öngörerek yılda 100 milyon doz üretebileceğini açıkladı.
6. Amerika kıtasının ilk insanları kim?
Amerika kıtasındaki insanların göç hikayesi, bu yıl yapılan araştırmalarla yeni bir boyut kazanmış olabilir. Önceki anlatılara göre, ilk göçmenler Asya’dan gelip zamanla Bering Boğazı‘nı kullanarak Amerika’ya geçmiş, ardından yaklaşık 16 bin yıl önce Pasifik Kıyısı‘na doğru hareket etmişlerdi. Ancak bu yıl yapılan çalışmalar, bu tarihi en az 5 bin yıl geriye çekebilecek önemli bir iddiayı doğrulamak üzere.
7. Dev kara delik birleşmelerinin gürültüsü tespit edildi
Bu yıl astrofizikçiler uzun zamandır aranan soluk bir kozmik gürültünün işaretlerini aldı. Bu, hareket halindeki devasa kütlelerden gelen kütleçekim dalgalarının sesi: evrendeki süper kütleli kara delikler sıkı yörünge çiftleri halinde birbirlerinin etrafında dönüyor. Hem bu devasa ikililerin varlığı için şimdiye kadarki en güçlü destek hem de yerçekimi dalgalarını tespit etmek için uzak yıldızlardan gelen sinyalleri kullanan bir yöntemin güçlü bir göstergesi. Ancak, araştırmacılar emin olana kadar bunu bir keşif olarak adlandırmaktan çekiniyor.
8. Kariyerinin başındaki bilim insanları ayağa kalkıyor
ABD tarihindeki en büyük akademik grevler, yılın önemli ilerlemelerinden biri olarak gösteriliyor. Bu yıl Kaliforniya Üniversitesi‘nde (UC) 48 bin akademik çalışan, ABD tarihindeki en büyük akademik grevi düzenleyerek lisansüstü öğrenciler ve doktora sonrası araştırmacılar için önemli ücret artışları kazandı.
Birçok öğretim üyesi ve üniversite yöneticisi değişikliklerin gerekli olduğu konusunda hemfikir. Ancak bütçeleri üzerindeki baskıyı yönetmek oldukça zor. Kariyerinin başındaki bilim insanlarının maaşlarını genellikle hibelerinden ödeyen profesörler, daha az sayıda lisansüstü öğrenci ve doktora sonrası çalışanı işe almak zorunda kalabilir.
9. Eksa bilgisayarların şafağı
Bu yılın son çığır açıcı gelişmesi, saniyede 1 kentilyon (10 üssü 18) işlem yapma kapasitesine sahip olan eksa ölçekli bilişim olarak adlandırılan bilgisayarların kullanıma sunulması oldu.
